Rachel Kusher. Creation Lake | Een fantasierijke spionageroman die zich afspeelt op het Franse platteland | Een beschouwing

Foto Gerrit Brand, locatie Marseille

Tekst Gerrit Brand

Laat ik maar met de deur in huis vallen: ik ben een liefhebber van het werk van Rachel Kushner (1968). Al sinds in 2013 haar roman The Flamethrowers (De vlammenwerpers) verscheen. Haar werk viel me op, omdat zij dat boek begon met een snelle rit op een motor, een 1971 Ducati  750 GT nog wel, een absolute klassieker. Vervolgens koppelde ze het motorrace-element van het boek aan de art scene in New York in de jaren ’70, om te eindigen in Italië dat destijds werd verstoord door de linkspolitieke acties van de Rode Brigades.
In het onlangs verschenen Creation Lake, waarvan Rachel Kushner me een exemplaar deed toekomen en dat inmiddels ook in Nederland is verschenen onder dezelfde titel, gaat ze weer aan de slag met min of meer hetzelfde thema. Linkse politiek en klimaatactiegroepen, gelardeerd met ideeën over de (prehistorie van de) mensheid en dat alles gegoten in een spannende literaire thriller.

Dat literaire bedoel ik niet in de slappe betekenis die er over het algemeen aan gegeven wordt, namelijk om een misdaadroman meer cachet te geven, maar in de ware zin des woords. In Creation Lake gebruikt Kushner de vorm van een spionageroman (wat het eigenlijk helemaal niet is) om een uitermate amusant en erudiet verhaal te vertellen. De hoofdfiguur in het boek noemt zichzelf Sadie Smith (niet haar echte naam die we nooit aan de weet komen). Ze is een soort selfmade geheim agente die freelance werkt voor wie haar maar in wil huren  en die er niet voor terugdeinst om een val te zetten voor de mensen die ze in de gaten houdt. Zo gaat ze er probleemloos in mee om de klimaatactiegroep waarin ze geïnfiltreerd is tot gewelddadige actie aan te zetten, terwijl die mensen dat eigenlijk helemaal niet zo van plan waren. Sadie’s opdrachtgegevers zijn de machthebbers die de kritische en dwarsliggende burgers onder de duim willen houden. Zoiets.
Wat ik zo mooi vind van Rachel Kushner is haar fantasie en het gemak waarmee ze zich daarvan bedient. Verder haar aandacht voor zaken waar vrouwen zich meestal niet voor interesseren zoals motorfietsen en auto’s. Wie Rachel Kushner een beetje volgt weet dat ze zelf ook in een klassieke auto rijdt, een Ford Galaxie uit 1964 (zie de cover van haar essaybundel The Hard Crowd).

Foto Choe Aftel

Zelf noemt Kushner het schrijven van Creation Lake het leukste dat ze ooit heeft gedaan. Ze wilde een ideeënroman schrijven die niet saai is, een ideeënroman die je voor je plezier leest en herleest. ‘Het idee dat ten grondslag ligt aan Creation Lake is niets minder dan waar we vandaan komen en waar we naartoe gaan.’  Zoals een zekere Bruno Lacombe in heb boek zegt: Op dit moment zijn we als mensheid op weg om uit te sterven in een glimmende, auto zonder bestuurder. De vraag is: hoe komen we uit die auto?

In korte, stuwende hoofdstukken worden de overpeinzingen van Bruno Lacombe, de leider van de groep militante klimaatactivisten, een originele soixante-huitard (zo’n studentenopstandeling uit ’68), die al twaalf jaar in een grot woont, afgewisseld met het verhaal (in de eerste persoon) van spion Sadie Smith, die zich door wie maar betaalt in laat huren om de boel op stelten te zetten.
Die Bruno Lacombe is een oude man van bijna negentig jaar. Hij heeft zijn hele leven onderzoek gedaan naar Neanderthalers en Homo Sapiens en de relatie tussen hen. Lacombe (de naam doet me denken aan Lucien Lacombe, de film uit 1974 van Louis Malle).
Er zitten trouwens ook verwijzingen in het boek (goed verstopt, maar als je een literatuurfreak bent denk je meteen aan hem) naar een andere bekende en uitgesproken Franse schrijver: Michelle Houellebecq.

Rachel Kushner koppelt van alles aan elkaar. Het werk en de ideeën van een prehistoricus over de Neanderthalers en Homo Sapiens, wat leidt tot een bijzondere geschiedenis van de mensheid van vandaag de dag. De cultuurkritische ideeën van een extreemlinkse (om hem zo maar te noemen) theoreticus uit de groep van ’68, gebaseerd op het boek van Guy Debord, De Spektakelmaatschappij, culinaire beschouwingen en overpeinzingen over wijn (ten slotte zijn we in Frankrijk), een mooie karakteristiek van Zuid-Frankrijk met Marseille als middelpunt en noem maar op.

Toen Rachels boek bij me in de brievenbus viel stond ik op het punt op vakantie/familiebezoek te gaan in Marseille. Een mooie toevalligheid aangezien de roman van Kushner min of meer in Marseille begint om zich vervolgens ergens in een ondefinieerbaar gebied in Frankrijk verder af te spelen (Kushner gebruikt overigens veelal fantasienamen voor de plaatsen en gebieden). Ik las het dan ook in de juiste sfeer; er komen droge, onherbergzame gebieden en een afgelegen landhuis in voor.
Sadie Smith noemt de generatie van mensen die in de jaren 90 geboren zijn (Kushner zelf is trouwens in ’68 geboren) een generatie die niets heeft meegemaakt. Alleen maar popmuziek, een romantische film, vakantie in augustus. Geen oorlog, niks.
Kushner is een meester in het geven van goede sfeertekening. Ze komt steeds op de proppen met mooie beschrijvingen. Ze beschrijft mensen, steden, wegen en landschappen. Maar ze is ook goed in het weergeven van ideeën (al dan niet van haar zelf) over politiek, het kapitalisme en het proletariaat, en de gebeurtenissen in en rond 1968, het jaar van de studentenopstanden waarin het recalcitrante optreden van allerlei extremistische (terreur)bewegingen ontstond.
Bruno Lacombe, wordt ergens gezegd (en ik vraag me af of dat niet gewoon de ideeën van Guy Debord zijn), ziet het nut niet in van op klassen gebaseerde organisaties. Zijn argument is dat de wig tussen de mens en de natuur veel dieper is dan de wig tussen fabriekseigenaren en fabrieksarbeiders die de omstandigheden van het leven in de twintigste eeuw heeft gecreëerd.
Ook een mooi citaat uit het boek: Liefde bevestigt wie iemand is en dat hij het waard is om van te houden. Politiek bevestigt niet wie iemand is. (…) In mensen zit geen politiek.

Rachel Kushner is een heel speelse schrijfster.  Waar gaat het verhaal naartoe? Je wordt voorwaarts gedwongen. Creation Lake is een echte page turner. Kushner heeft er haar ideeën over het leven, liefde, politiek en dergelijke ingestopt.  Je kunt je niet aan het idee onttrekken dat ze het verhaal gebruikt als kapstok. Ze weet veel. Van de techniek van auto’s en motorfietsen  tot prehistorische geschiedenis, maar waar ze vooral door gefascineerd is zijn de jaren 60/70. De tijd van studentenrevoltes en dergelijke. Ook in de Flamethrowers draait het daar in wezen om, die tijd waarin de wereld zijn onschuld verloor, zou je kunnen zeggen. Mensen gingen zich afvragen of het wel allemaal klopte wat de machthebbers ons wijs maakten. Denk aan de oorlog in Vietnam.  Ik zelf heb ook iets met die tijd, maar was toen nog te jong (een jaar of 12) om te begrijpen waar het echt om draaide. Rachel Kushner is geboren in ’68 en heeft die tijd dus helemaal niet bewust meegemaakt.  Maar die tijd was wel het begin van het alternatieve, linkse denken, dat nu is uitgemond in #Metoo, klimaatactivisme, wokeness (hoewel dat ook al weer op z’n retour lijkt te zijn; in ieder geval krachtig bestreden wordt door allerlei conservatieve krachten.)
Hoe je het ook wendt of keert schrijfster Rachel Kushner is een klasse apart. Ze is erudiet, van alle markten thuis, of het nu over auto’s, culinaire aangelegenheden of politiek gaat, en speels en amusant. Creation Lake is een roman waar je dat allemaal in tegenkomt. Het boek leest als een trein, is vermakelijk, maar tegelijkertijd weet je dat je te maken hebt met een auteur die je iets wil vertellen.
 
Creation Lake verscheen in Nederland bij Atlas Contact | Vertaald door Lidwien Biekmann | ISBN 9789025470920 | 400 pagina's | Prijs € 24,99